Stichting Tussentuin: Collectieve tuinen in Berlijn, Hamburg en Kopenhagen

Stichting Tussentuin is terug van een 10-daagse excursie naar collectieve tuinen in Berlijn, Hamburg en Kopenhagen. De excursie is onderdeel van het onderzoek Doornroosje.

Terras Prinzessinnengarten Berlijn

Berlijn, Hamburg en Kopenhagen hebben een sterke collectieve cultuur gemeen, waarbij bewoners vaker het initiatief nemen om met elkaar tuinprojecten op te zetten. Voor ons de reden om verschillende collectieve tuinen in deze steden te gaan bezoeken en te kijken of we als Nederlanders en Rotterdammers hier van kunnen leren. Opvallend was dat elke tuin zijn eigen verhaal en verschijningsvorm heeft.

In Berlijn hebben we drie geheel verschillende tuinen bezocht.

Prinzessinnengarten in Kreuzberg is momenteel de voorloper in Duitsland en Europa op het gebied van urban gardening. Deze positie werd nog eens extra duidelijk toen we vernamen dat er momenteel alleen al 6 researchers in de tuin rondlopen, van over de hele wereld. Onze gids was een Sustainable Designer die promoveert aan de Universiteit van Brighton.

Prinzessinnengarten is gelegen op een kavel waarop door de crisis tijdelijk niet wordt gebouwd, op de hoek met Moritzplatz. Iedereen is welkom om hier zijn steentje bij te dragen, maar niemand heeft het alleen recht op de planten en groenten die hij er verbouwd. Het sociale aspect staat voorop. De tuin lijkt heel erg organisch en vrij maar is weldegelijk zeer goed georganiseerd. Verschillende groepen zetten zich in voor de tuin. Er staan verschillende houten bouwsels op het terrein, gemaakt van hergebruikt hout dat wordt aangeleverd door de Material Maffia. De tuin doet enkel aan re-use, niet aan recycling. In deze houten gebouwen bevinden zich oa. een bibliotheek/open podium, een café, een keuken, workshopruimte voor omliggende kantoren. Guerilla Gardening Berlin organiseert de workshops in de tuin voor een brede groep mensen, waaronder personeel van omliggende kantoorcomplexen en schoolklassen van basisscholen. Als bezoeker kun je er kruiden, groenten en boeken kopen, maar ook genieten op het terras tussen de bomen van bijvoorbeeld een pizza, belegd met ingrediënten uit de tuin als rode biet en ui gecombineerd met wat feta.

In Friederichshain ligt in een bouwblok aan de Frankfurter Allee Garten Rosa Rose, op een binnenterrein waar voorheen alleen de heroïnejunks samenkwamen. Deze tuin wordt voornamelijk gebruikt door bewoners uit de buurt. Niet persé door direct omwonenden alleen. De tuin is altijd open, ook 's nachts, waardoor de junks nog steeds op het terrein kunnen slapen. De zeer progressieve gebruikers van de tuin vinden dit prima, zolang de spuiten maar in een speciale box worden achtergelaten om te voorkomen dat kinderen met hun voeten er instappen. Verder hebben ze er geen last van. Met een klein budget zijn de buurtbewoners aan de slag gegaan met het terrein, waarbij gebruik is gemaakt van objecten die al aanwezig waren. Met zand zijn een aantal heuvels gemaakt waarop planten en gras kan groeien. Zo is er bijvoorbeeld een Strawberry Hill. In tegenstelling tot Prinzessinnengarten, waar iedereen alles met elkaar deelt, kan je in Garten Rosa Rose je eigen stukje tuin krijgen om zelf je groenten, kruiden, bloemen of planten te verbouwen.

Aan de Zelterstraße 5 in Prenzlauerberg heeft Susanne Friedburg van Herrburg Landschaftsarchitekten een collectieve tuin en een collectieve daktuin en dakterras aangelegd in een Baugemeinschafts project, ontworpen door haar man, architect bij Zanderroth Architekten. Bijzonder is dat zij hier ook zelf zijn gaan wonen.

De meeste Baugrüpen in Berlijn bestaan uit maximaal 10 tot 20 woningen, Zelterstraße 5 heeft ca. 50 woningen. Hierdoor konden ze niet selecteren met wie ze wilden samen wonen, maar konden geïnteresseerden zich aanmelden via een website, waarbij de regel gold: wie het eerst komt, wie het eerst maalt. De collectieve tuin ligt op de eerste verdieping bovenop de gemeenschappelijke parkeergarage en ligt ingeklemd tussen twee stroken met woningen. De tuin is 11-12 meter breed en 100 meter lang. De achterste strook woningen ligt met zijn rug tegen achterliggende bouwblokken en heeft daardoor een eenzijdige oriëntatie op de collectieve tuin en is vanaf de straat ook alleen via de tuin of de parkeergarage te bereiken. Deze strook bestaat uit een rij tuinwoningen over de onderste lagen, met daarboven op een rij maisonnettes. Deze woningen hebben geen directe relatie met de tuin, maar hebben op hun dak een groot gemeenschappelijk terras en daktuin. De strook aan de straat bestaat uit smalle splitlevel woningen over wel 5 lagen. Naast toegang tot de collectieve tuin en collectief dakterras en daktuin, beschikken deze woningen op de bovenste lagen ook nog over een kleine patio met buiten trap naar een hoger gelegen daktuin en een mos-sedumdak. De collectieve tuin wordt met name collectief gebruikt door de spelende kinderen die er zonder gevaar kunnen rond rijden op hun step of driewieler, of kunnen spelen in de verschillende zandbakken. De zandbakken zijn zo ontworpen dat zij over enkele jaren wanneer de kinderen groot zijn, eenvoudig kunnen worden vervangen door een andere invulling.
Bewoners aan de ene helft van de tuin komen ook samen in de tuin, terwijl men er in de andere helft meer individualistisch gebruik van maakt. De zeer geringe diepte van de collectieve tuin beïnvloed het gevoel van privacy in de overgelegen woningen sterkt. Het samenkomen van grotere groepen vindt daarom ook vooral plaats op het collectieve dakterras en daktuin. Hier is men niemand tot last en kan er gezamenlijk worden gebarbecued.